Collaboration Creates Community

“Het is een kunst om als zwermen samen te werken: voldoende gescheiden om elkaar niet te verdringen, voldoende op één lijn om een gezamenlijke richting aan te houden, en samenhangend genoeg om altijd naar elkaar toe te bewegen.” – Adrienne Maree Brown

Gedreven vanuit de overtuiging dat we in een tijd leven waarin de verschillen heel groot zijn – in opvattingen, kansengelijkheid, generaties – rees de vraag of we ondanks onze onderlinge verschillen gemeenschappelijke grond kunnen vinden om elkaar te ontmoeten, te begrijpen en van elkaar te leren. Nest richtte daarom haar jaarprogramma volledig in rondom artistieke samenwerking tussen kunstenaars en curatoren, maar ook met instellingen van verschillende formaten. Het is bij uitstek een learning by doing proces gebleken – geen samenwerkingsverband is hetzelfde en daardoor is het speelveld altijd anders. Toch zijn er steeds wetmatigheden, van ogenschijnlijk vanzelfsprekend en schrikbarend simpel, tot diepzinnig en complex in de praktijk. Het delen van beslissingsbevoegdheden, het investeren van tijd, wederzijds vertrouwen opbouwen, transparantie, de wonderen van synergie, maar ook het loslaten van volledige controle.

Het boek Emergent Strategy, Shaping Change, Changing Worlds (2017) van adrienne maree brown bleek een inspirerend handboek. Het boek – dat qua genre moeilijk te duiden is, deels zelfhulp, deels manifest – gaat over filoso- fieën rondom het opbouwen van samenwerkingen. Met poëtische metaforen, persoonlijke anekdotes en vaak geestige voetnoten leidt brown je door strategieën en filosofische vragen met als doel het collectieve vermogen te versterken en de wereld om ons heen te veranderen. Samenwerken, zo stelt ze, is hét tegengif voor polarisatie en wantrouwen. Hen neemt de lezer mee langs de meest natuurlijke vormen van samenwerken in de natuur: hoe vogels in zwermen vliegen, hoe mieren samenbouwen en hoe schimmels overal op aarde ongelooflijke groeisels ontwikkelen. Vervolgens vertaalt hen dit naar de menselijke maat.

Beeldende kunst, poëzie, literatuur: het zijn kunstvormen die hoofdzakelijk solitair zijn en dat vrije – je hebt niets of niemand nodig om gewoon te beginnen – heeft me altijd aangetrokken. Kan deze vrijheid samenvallen met de kunstenaar die, al is het maar voor één keer, diens kunstpraktijk openstelt voor de (kritische) kijk van een ander?

Double Plus Good is het slotstuk in de reeks tentoonstellingen in Nest die verschillende vormen van samenwerking en solidariteit onderzochten. Bij de tentoonstelling Telephone (nov ‘22 t/m jan ‘23) smolt het werk van twee ogenschijnlijk totaal verschillende makers, twee andere generaties, een geheel ander medium, samen in een surrealistische choreografie. Meer dan 350 zelfportretten van Philip Akkerman zochten de verbinding met de zelfspelende piano’s, synthesizers en muziekcomposities van jazzmuzikant Jameszoo. Non Profit at All Costs (sept – nov ‘22) was een tentoonstelling waarin kunstenaar en gastcurator Farida Sedoc de culturele wortels en erfenis van zwarte muziek en protestbewegingen samen bracht met andere kunstenaars en iconische beelden uit tijdschriften, kranten en digitale media. In every moment a junction (mei t/m juli ‘22), een tentoonstelling die parallel liep aan de Biënnale van Venetië, toonden kunstenaars op uitnodiging van melanie bonajo hun prangende behoefte aan fysieke ontmoeting, intimiteit en collectiviteit in een symbiotische groepstentoonstelling. Voor het muziekfestival Down the Rabbit Hole (juli ‘22), waarvoor Nest het kunstprogramma verzorgt, maakten 18 schilders een 32 meter lang en zes meter hoog gesamtkunstwerk. En The Grand Palace of Everyone (mrt t/m mei ‘23) was een samenwerking met kunstruimte No Limits! Art Castle en toonde 26 samenwerkingen tussen kunstenaars die zich in de institutionele wereld begeven, en kunstenaars die tot op heden om diverse redenen vaak geweigerd werden aan de poort. De tentoonstelling stelde vragen over participatie binnen de verschillende, parallelle, kunstwerelden die ons rijke landschap telt en hoeveel baat we hebben bij een kunstgeschiedenis die maar al te graag labelt en kunst en kunstenaars het liefst in hokjes en stromingen plaast.

En dan nu Double Plus Good, een tentoonstelling waarin we ons specifiek richten op gelegenheidssamenwerkingen. Enerzijds toont Double Plus Good kunstenaars die in alle kwetsbaarheid hun oeuvre openstellen voor een andere kunstenaar en zo aftastend op papier, in film en installatie elkaars werelden laten samenvloeien. Anderzijds werkt Nest samen met Aveline de Bruin die de wonderschone en grote collectie de Bruin-Heijn beheert en Laurie Cluitmans, conservator van het Centraal Museum. Zij vertegenwoordigen verschillende domeinen binnen de kunstwereld en delen de wens om van elkaar te lenen, te leren en de handen ineen te slaan. De kunstwerken in Double Plus Good zijn ontstaan door samenkomst van verschillende achtergronden en generaties. Samenwerkingen tussen leraren en studenten, tussen geliefden en eenzamen, tussen kunstenaars met een gedeelde geschiedenis. Zij gaan met elkaar het gesprek aan in hun werk, dagen elkaar uit om een volgende stap te zetten of dieper in de materie te duiken. Dat wil niet zeggen dat de samenwerkingen bij voorbaat harmonieuze, vreedzame en gelijke symbioses zijn. In Do Not Abandon Me, de kunstwerken van Louise Bourgeois en Tracey Emin voel je het gewicht van de samenwerking. Bourgeois begon de serie werken door torso’s op papier te schilderen, waarna ze de beelden aan Emin gaf, die vrijstond om ermee te doen wat ze wilde. ‘Ik had het gevoel dat ik het stokje van de tijd en de geschiedenis in handen had’ zegt Emin later in een interview. Ze droeg de tekeningen twee jaar met zich mee de wereld rond, maar durfde haar kroontjespen niet te roeren in de kleurvlakken. Bevroren en té bang de bijzondere schilderijen van haar icoon te ruïneren. In één dag vulde ze alle zestien gouaches aan met inkt en pen en tekende ze kleinere figuren die zich als minnaars met de torso’s verbinden. Ik denk die onrust en twijfel terug te zien in de bibberende lijn die uiteindelijk zijn weg vond langs de roze, rode en blauwe lichamen en ervaar die kwetsbaarheid als grote kracht in het werk.

Samenwerken bleek voor Nest wat hardlopen is voor sommigen: door trainen word je beter, leer je technieken en op lange termijn krijgt het een licht verslavend karakter. Door duurzame relaties op te bouwen ontstaat er een groeiende gemeenschap omheen die veelzijdig is en elkaar op wezenlijk niveau ontmoet. Het is de fundering van het Nest waarvan ik de naam steeds meer als krachtig metafoor ben gaan zien. Een metafoor die prima had gepast in het boek van adrienne maree brown met voorbeelden uit de natuur. Een vogel moet immers uitvliegen om diens nest te bouwen en is daarvoor in grote mate afhankelijk van zijn omgeving: het ecosysteem dat de vogel toelaat om diverse takjes, veren, haren, ook stukjes plastic en platgedrukte peuken te verzamelen om zo een geborgen plek voor gasten en nakomelingen te ontwikkelen. Wanneer hij alleen op zijn tak mooi blijft zitten fluiten, gebeurt er niks.