Interview Arna Mačkić - Srebrenica is Nederlandse geschiedenis

Op 11 juli 2020 was het precies 25 jaar geleden dat de genocide in Srebrenica zich voltrok. Meer dan 8.000 Bosnische Moslimmannen en jongens werden vermoord, het Nederlandse VN-bataljon Dutchbat hoorde hen te beschermen. Het is de grootste genocide in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog.

Tijdens de 25^ste Srebrenica-herdenking in 2020 kondigde de Burgemeester van Den Haag, Jan van Zanen, aan dat er een herdenkingsmonument voor de slachtoffers van de Srebrenica-genocide zou komen. Kort daarna onthulde Mačkić met het collectief Bosnian Girl het tijdelijke monument Srebrenica is Nederlandse geschiedenis. Het is een campagne die aandacht vraagt voor de Srebrenica genocide, de rol van Nederland en de 25-jarige herdenking hiervan in Nederland.

Mačkić: “Ik ging jaarlijks naar de Srebrenica-herdenking op het plein in Den Haag. Ik, en ook de andere leden van Bosnian Girl, merkten dat er weinig belangstelling was voor de herdenking. Met het collectief Bosnian Girl wilden we een campagne opzetten om veel meer mensen bewust te maken dat dit niet alleen een Bosnische geschiedenis is, maar ook een Nederlandse. Het dominante verhaal in de media gaat voornamelijk over de Dutchbatters, de Nederlandse militairen die in Srebrenica zijn geweest. Over hun ervaringen, pijn en trauma. De Bosnische Nederlander, of de mensen die Srebrenica overleefden, hebben weer hun eigen verhaal. Dat verhaal is minder dominant en wordt dus minder gehoord.’’

Fotografe Robin de Puy maakte 25 foto’s van 25-jarige Bosnisch-Nederlandse jongeren. Allen hebben Bosnische roots, maar zijn in Nederland geboren of opgegroeid. Zij symboliseren door hun dubbele identiteit de verbondenheid van de Nederlandse en Bosnische geschiedenis. Het tijdelijke monument bestaat uit een cirkelvormige opstelling van de 25 portretfoto’s op het Plein. Binnen deze cirkel heeft de fysieke herdenking plaatsgevonden, waarna het tijdelijke monument drie weken bleef staan. Daarna is het tijdelijke monument gaan rondreizen en was het te zien in verschillende Nederlandse steden, zoals Amsterdam, Haarlem en Rotterdam.

Mačkić vervolgt: “Het tijdelijke monument veroorzaakte veel positieve energie, het heeft laten zien wat een fysiek monument kan toevoegen en betekenen. De regering in Den Haag besloot dat er een nationaal monument moest komen, maar dat was de verdienste van het comité dat al jarenlang de herdenking organiseert. De burgemeester van Rotterdam liet weten dat hij financieel wilde bijdragen aan het nationaal monument en de Rijksbouwmeester mengde zich in de discussie.”

De Haagse Afdeling Monumentenzorg gaf begin 2023 nog aan dat er wordt gekeken naar de haalbaarheid van een nationaal herdenkingsmonument.

Waarom duurt de totstandkoming van het definitieve monument zo lang?

“De Bosnische gemeenschap ziet het monument graag naast het voormalige Joegoslaviëtribunaal, maar binnen deze zone draait alles om veiligheid en controle. Het is complex om daar een monument te realiseren, omdat er veel mensen naartoe zullen komen en dat vergt goede afstemming. De politiek heeft besloten dat het een potentiële locatie is voor het monument, maar volgens mij is er nog geen definitieve beslissing gemaakt”, zegt Mačkić.

Een nieuwe plek voor samenkomst

Het thema van Prix de Rome Architecture (2022) was Healing Sites. Mačkić ontwierp een Public Centre for Architectural Disaster & Collective Healing. Het voorstel is een pleidooi voor de oprichting van een nieuw internationaal instituut dat het voormalig Joegoslaviëtribunaal moet vervangen.

Is dit architectonische werk ook een plek om te herdenken?

“Bij dit werk gebruik ik het begrip ‘architectural disaster’. Hiermee bedoel ik dat middels ingrijpen met architectuur of middels ingrijpen in bestaande architectuur, menselijke en ecologische relaties ontwricht en kapot worden gemaakt.” Volgens Mačkić kunnen we hierbij denken aan de schade aan de natuur en woningen door de gaswinning in Groningen. Andere voorbeelden die Mačkić noemt zijn de verwoestingen door de oorlog in Oekraïne, het gebrek aan humane huisvesting voor vluchtelingen, of de sloop van sociale huurwoningen in steden.

“Als (landschaps)architect of stedenbouwkundige stellen we ons vaak neutraal op, denkende dat de oorzaken van deze rampen buiten onze macht liggen. Maar daar waar architectuur betrokken is bij rampen, start direct onze verantwoordelijkheid om ons tot deze rampen te verhouden. Want als architectural disaster wordt veroorzaakt middels het ingrijpen met of in architectuur, dan kan het ook het tegenovergestelde bereiken: menselijke en ecologische relaties verbinden en opbouwen.”

Het instituut doet volgens Mačkić een poging om deze menselijke en ecologische relaties samen te brengen. “Er worden casussen van architectual disaster onder de loep genomen. De slachtoffers, verantwoordelijken en betrokken gemeenschappen van de architectural disaster komen samen, onder begeleiding van een team onderzoekers en mediators, om een proces van heling in te gaan. Het instituut is zowel een verzoening als een breuk met het bestaande gebouw waar het Joegoslaviëtribunaal in gehuisvest was. Het gebouw wordt doorsneden en transformeert in een groot oplopend plein dat inkijk biedt in de vroegere functie van het tribunaal. Op het plein bevindt zich het nieuwe programma, bestaande uit paviljoens waar betrokkenen hun verhaal kunnen delen. Ook ontwierp ik een zaal waar contextuele mediation plaatsvindt tussen de betrokkenen, en een kenniscentrum waar architecten en andere experts kunnen werken aan ruimtelijke voorstellen om de schade te herstellen. Ik zie het niet per se als een herdenkingsplek. Voor veel Bosniërs had het voormalig Joegoslaviëtribunaal wel veel emotionele waarde en dat integreer ik ook in mijn ontwerp.”

Over Arna Mačkić

Arna Mačkić is architect en vormt samen met Lorien Beijaert Studio L A. Voor de Prix de Rome Architectuur 2022 ontwierp Mačkić een nieuw instituut in Den Haag. Het is een gedeeltelijke vervanging van het gebouw waar het Internationaal Tribunaal voor het voormalige Joegoslavië gezeteld was. Mačkić is ook deel van het Bosnian Girl Collectief, een groep van vier Bosnisch-Nederlandse vrouwen die aandacht blijft vragen voor Srebrenica.