Simon(e) van Saarloos- Toevoegen aan herdenken

Simon(e) van Saarloos schreef diens essay ‘Herdenken herdacht’ in 2019 tijdens een bezoek aan Columbia University in New York City. Daar kwam hen in aanraking met zwarte feministische denkers die zich bezighouden met de vraag hoe een collectief archief vorm krijgt. Een collectief archief is per definitie incompleet, omdat het gevormd wordt door dominante stemmen. Nieuwe verhalen kunnen alleen verteld worden in aanvulling op de geschiedvertelling die er al is. “Zoals het toevoegen van een ‘Seat at the table’; je kan alleen een stoel aan een tafel krijgen die er al staat: je schuift aan”, verduidelijkt Van Saarloos.

In Nederland is er volgens Van Saarloos al vastgesteld op welke manieren er herdacht wordt. “We herdenken de Tweede Wereldoorlog, omdat we nooit meer fascisme willen. Maar ik vraag mij af hoe je tegen het fascisme in kan denken als de manier van herdenken voortkomt uit een witte dominante manier van vertellen. We neigen in Nederland sterk naar een moraliteit rondom het idee van het horen van verhalen, die zouden je empathisch maken. Maar helpt deze empathie ook daadwerkelijk met het anders denken? Het traditioneel herdenken van de Tweede Wereldoorlog leidt af van het hedendaags fascisme dat nooit is weggeweest.”

Van Saarloos reflecteert in Herdenken herdacht op de Nederlandse traditie van herdenken, waarbij het verleden een vastomlijnd fenomeen is. Daar worden wel nieuwe perspectieven aan toegevoegd, maar wat we als verleden beschouwen, blijft onveranderd. “Het gaat mij dus niet alleen om wie herdenking verdient, maar ook om hoe we herdenken, omdat de wijze waarop er herdacht wordt altijd verder uitsluit en categoriseert.”

Het kantelen van herdenken

Volgens Van Saarloos kan het herdenken in de openbare ruimte vele uitingen hebben. “Het moment dat ik de stoep niet kan oversteken, bijvoorbeeld omdat ik een rolstoel gebruik, dient voor mij als een moment van herdenken. Dat is een monument op zichzelf: het vertelt een verhaal over de uitsluiting van mensen met een handicap in de openbare ruimte.”

Bij het concept van herdenken richt Van Saarloos zich minder op het monumentale en meer op performatieve aspecten. “Standbeelden of monumenten zouden meer betekenis hebben voor het grote publiek omdat ze bijvoorbeeld in brons zijn gegoten, en dus een vaste vorm hebben. Ik geloof niet dat we verandering moeten zoeken binnen de kaders die al bestaan, maar neig meer naar kleine performatieve momenten of handelingen. Performativiteit is minder vaststaand dan monumentaliteit. Misschien krijgt het niet de erkenning van iedereen, maar daar zit voor mij de radicaliteit niet in. De radicaliteit zit hem in het constant spelen met wat er niet is.”

Queer herdenken

Voor Van Saarloos sluit performatief herdenken aan op queer herdenken. “Het gebeurt op een moment dat je een ander queer trans persoon ziet en er een soort moment van herkenning is. In materiële zin zijn clubs of bars een onderdeel van queer herdenken. Een belangrijke vraag is hoe we ruimtes creëren waar mensen kunnen samenkomen. Juist omdat de stad het op dit moment onmogelijk maakt om ruimte te behouden voor wie niet kapitaalkrachtig is.”

Op de vraag of de openbare ruimte een betere representatie kent in de laatste vijf jaar na het verschijnen van Herdenken herdacht, zegt Van Saarloos: “Er wordt wel degelijk geprobeerd om inclusiviteit aan de openbare ruime toe te voegen. Maar ik vrees dat instituten of mensen die protocollen maken voor de openbare ruimte, eigenlijk niets veranderen aan de aloude vorm. Ik weet niet of de openbare ruimte inclusiever is geworden. Ik ken in ieder geval niemand die dat zo ervaart. Wat ik wel een fijne ontwikkeling vind is dat standbeelden vaker beklad worden.” Van Saarloos constateert dat er überhaupt minder aan ‘respectability’ politiek, het idee dat je meer invloed krijgt als je je netjes gedraagt, wordt gedaan. “De onderdrukking van anti-genocide en anti-bezetting demonstranten, die hun solidariteit uiten met Palestina, toont dat ook. Protest dat meestal als ‘het vrije woord’ wordt verdedigd, is in dit geval radicaal.”

Over Simon(e) van Saarloos

De Amerikaans Nederlandse Simon(e) van Saarloos schreef in 2019 het essay Herdenken herdacht: Een essay om te vergeten. De Engelse vertaling hiervan verscheen in 2022 onder de titel Take 'Em Down. Scattered Monuments & Queer Forgetting. Het essay was mede aanleiding voor het project The spread of a mo(nu)ment waarvoor Van Saarloos en TAAK in 2021 elf kunstenaars uitnodigden om een nieuw monument te ontwerpen. Dit mochten tijdelijke, kleine of minder zichtbare monumenten zijn. Juist omdat minder opvallende monumenten van groot belang kunnen zijn: ze hoeven niet in de smaak te vallen van het grotere publiek of in de mal te passen van de manier waarop we in Nederland herdenken. Van Saarloos stelde de kunstenaars de vraag ‘Op welke wijze is jouw monument toegankelijk – moet je kunnen zien, ruiken, horen, spreken, aanraken, heb je geld nodig, een paspoort?’

Op dit moment woont Van Saarloos in Berkeley (California) waar hen een promotieonderzoek doet. Ik sprak Van Saarloos op een donderdagavond in december 23 via een videoverbinding over diens boek dat aansluit op het thema van de tentoonstelling Searching For Oneself Outside, de eerste tentoonstelling van 2024 in Nest.